‘Keerru’ by Fauzia Rafique reviewed by Rashid Javed Ahmed

Translated from Punjabi

Keerru : Punjabi novel

Novelist : Fauzia Rafique

Review : Rashid Javed Ahmed

It was by mere chance that I got to read this unique Punjabi novelette, thanks to Author Ayesha Aslam. Before this I had read Fauzia Rafique Jee’s poetry and I had published her Urdu poem ‘Zindagi thee / it was life’ in my magazine. I knew Fauzia Rafique Jee with reference to her work with Pakistan television Lahore where in better times my Punjabi and Urdu plays were also presented. I came to know of her earlier novel ‘Skeena’, and I have made a request to Sanjh Publication’s Amjad Saleem Minhas, Skeena’s publisher, for a copy. I will definitely read it if I get it.

Keerru is the story of Mohammad Hussain Keerru who is accused of blasphemy, he first escapes to Karachi from Lahore and then leaves for Canada. In Canada, he sees many colors of life and he adapts. Keerru’s mother arrives from Pakistan. She tells her story from the 1947 partition of the Punjab, what happened to her then, and how being a Christian she had to live in a Muslim cultural environment. She brings the novel to the next level by relating her story and talking about her marriage with Keerru’s father.   

In this novella every character tells us about their life themselves, and in this way Fauzia Rafique Jee has presented this story in a beautiful manner. There are five characters in the novelette: Keerru, Haleema, Naila, Isabella and Daljit. The story revolves around these people who have come out of their own countries to settle in Canada. The story of these characters creates a naked image of the class injustices and societal contradictions rampant in the Indian Subcontinent.

Haleema is the main character of this novelette, and her full name is Haleema Alice Bibi. Working as a servant in rich people’s homes, poor family’s daughter Haleema who never got the opportunity to go to school, is actually the most aware character of all. Haleema is a woman belonging to the lowest tier of her society and despite facing the various difficulties that life had subjected her to, and in spite of all the pain, hardship and sorrow, she still is able to have a sane mind. She is a personification of the highest values of humanity. Through Haleema’s character, Fauzia Jee has weaved all kinds of exploitation and injustice- whether religious or societal- so artfully that it has become its class identity. This is such a character created by the novelist that becomes the precursor for the whole body of thought behind the novella. Haleema and other people like her, die working day and night physically and mentally trying to sustain the systems of their lives. In this society, some people, some very few people try to support them but even they keep them out of their class. Living like insects, they believe that this is their fate and to change it or to come out of it is not in their power.

The second big character of the novelette is Haleema’s son Keerru. Saving his life from religious extremists, somehow, he arrives in Canada, and after working menial jobs for many years, he becomes the owner of a garments company. He has brought his mother over too who now lives with him and she takes good care of him and his friends. People often ask her the reasons why she named her son ‘keerru’, but to hear her answer, you’ll have to read the novelette because what will be the benefit in writing everything here. But I will definitely say one thing that Keerru’s character is a strange character who hates the reality of his inner self, there can’t be a bigger torture than this. I believe the name Keerru is given to him not by Haleema but by Fauzia Rafique herself, and what an amazing choice. Other than praising the beauty of the Punjabi language used, much admiration for using this name.

I will not talk about the rest of the characters because that would mean revealing most of the story, neither am I giving any ‘basic theme’ but the characters Fauzia Rafiq jee has created are full of life and they have distinct characteristics of their own. Through these characters, the readers come to know of the pain of exploitation of women and then the description of a charater’s rebellion as a way to come out of it. Repression of women has many forms and one of those is coercion and violence from man or husband, and many writers have spoken about it in their writings but what is a plus point with Fauzia Jee is that she did not make it into a slogan but through the story she has shown that the strength to be free of repression is also within women’s selves. Similarly, you will see the tall walls of social apartheid and casteism in the novelette.

I am not a critic but a reader of Punjabi and Urdu literature, and I have much appreciation for Fauzia Jee’s characterization. Five characters tell their stories in the language of ordinary people, sometimes they go in their pasts, then return to the present but the continuity of the story is never broken. The environment is described so well that the reader feels himself to be present there and everything passes in front of his eyes like a film.

About Keerru and Daljit’s relationship, Fauzia Jee has mentioned Shah Hussain and Madhu Lal, Bulleh Shah and Shah Inayat. Some people may object to it but I am in agreement with Fauzia Jee on this pointer.

I am very happy to have read Fauzia Jee’s novelette.     

Read Punjabi original at Penslips Magazine

View it on YouTube

..

ماں بولی، بھین بولیاں، تے پنجاب دی اک لکھاری ‘Mother Language – Sister Languages – and a Writer of the Punjab’ by Fauzia Rafique

 پنجابی دنیا دے ہر کونے چ وسدے نیں،125 ملین دی نفری، اسیں ایس ویلے دنیا چ آبادی دا ستواں وڈا  گروپ آں تےہر تھاں اسیں اپنی ماں بولی نال اک دو بھین بولیاں وی ورتنے آں۔ جیویں پاکستان وچ پنجابی (صوبائی ) ساڈی ماں بولی اے، اردو (قومی ) تے انگریزی (سرکاری ) ساڈیاں بھین بولیاں نیں۔ ہر کسے دی اپنی رہتل پاروں ساڈی ماں بولی وچ بھین بولیاں  تے بھین بولیاں وچ ماں بولی دے اکھر شامل نیں۔ پنجاب وچ اک پاسے ماں بولی وچ عربی، اردو، فارسی تے انگریزی دے اکھر نیں تے دوجے پاسے سنسکرت، انگریزی تے ہندی دے۔ دوواں پاسے پنجاب دے کجھ لکھاری اردو، ہندی یا انگریزی وچ وی لکھدے نیں۔

پنجاب توں باہر رہندے پنجابیاں دیاں کجھ بھین بولیاں اوہناں دیساں دے لوکاں دیاں ماں بولیاں نیں،  تےکجھ نہیں۔ جیویں جرمنی وچ جرمن مقامی لوکاں دی ماں بولی اے، پر کینیڈا وچ انگریزی تے فرانسیسی دوویں مقامی لوکاں دیاں ماں بولیاں نہیں، یورپی  سامراجیاں دیاں ماں بولیاں نیں جیہڑیاں اوہناں ایتھے آ لاگو کیتیاں، جیویں پنجاب وچ انگریزی لاگو کیتی گی۔

ایس ویلے شہری پنجاب دے اندر باہر اکثر پنجابیاں دا روٹی ٹکر بھین بولیاں نال جڑیا ہویا اے، اُتوں پنجاب وچ وی پنجابی نوں اوہ درجہ نہیں دتا گیا جو اوہنوں ساڈی ماں بولی کر کے ملنا چاہیدا اے، ایتھے ہن وی سارے درجے اردو/ ہندی  تے انگریزی کول نیں۔ ایس ماحول وچ ساڈے کول کیہ چوائس اے؟ 

ہر کسے دی بولی اوس انسان دی اُٹھان توں اُسردی اے تے اوہدی ذاتی تواریخ دا حصہ بندی جاندی اے۔ میں ایتھے ماں بولی دے اوس  پروسیس بارے گل کرنا چاہنی آں جیہدے وچوں اسیں چھوٹیوں لا اکٹھے، تے وکھو وکھ، لنگھنے آں۔ میں ہڈ بیتی راہیں دسنی آں، پنجاب وچ اک بالڑی ہوندیاں ماں بولی پکھوں میرے نال کیہ واپری، تےہن پنجاب دی اک لکھاری ہوندیاں میں اپنی ماں بولی تے بھین بولیاں وچ  چون پڑتال کیویں کرنی آں، تے کیوں کرنی آں۔

میں تے میری ماں بولی

مڈھلے ورھیاں میری حیاتی وچ میری ماں بولی دا راج سی۔ اسیں پتوکی دے کول پنجاہ سٹھ گھراں دے اِک پنڈ وچ رہنے ساں، ساڈے گھر اندر باہر سارے پنجابی بولدے سن۔ الف، ب میں دوجے بالاں نال گھر دے ویڑھے  اپنی ماں توں سکھی، پچھوں اِک اسیں قاعدہ شروع کیتا اردو دا تے فیر اک عربی دا۔ میری وڈی بھین تے بھرا لاہور انگریزی سکولاں وچ پڑھدے سن، اوہناں مینوں اے۔بی۔سی سکھائی۔ ساڈے گھر ریڈیو سی، جیہڑا بہتا خبراں سنن لئی ورتیا جاندا، اوہدے تے لاہور، بی بی سی تے آل انڈیا ریڈیو  لگیا ہوندا ۔ لاہور ریڈیو  تے پنجابی لوک گیت، اردو نعتاں، تے دوواں بولیاں دے ڈرامے وی لگدے۔

تسیں نوٹ کیتا ہونا اے، مڈھلی تعلیم وچ مینوں اردو، عربی تے انگریزی پڑھائی گئی، پنجابی نہیں۔ اوس ویلے اوس تھاں پنجابی کلچر چوکھا مضبوط سی، ایس لئی اوہدے نہ پڑھائے جان نال بھاویں سانوں فرق نہیں پیا کیوں جے پنجابی دے درس سانوں ساڈی رہتل  دیندی سی۔ پنڈ وچ میری ماں توں اَڈ اِک دو ہور زنانیاں پنجابی پڑھنا جاندیاں سن، لالٹین دی روشنی وچ میں اماں جیواں دی جُھگی بیٹھ کے یوسف زلیخا، سوہنی مہینوال،سسی پنوں  تے سہتی مراد دے قصے سُندی۔ میری ماں کول بُلھے شاہ، بابا فرید، سلطان باہو، شاہ حسین دے کلام سن جیہڑے اسیں اوہدے توں وی سُندےتے ریڈیو تے گلوکاراں توں وی۔ گِدھے چن راتاں نوں کھیڈے جاندے ڈانس ڈرامے سن۔ موسمی تہوار، عیداں شبراتاں، منگنیاں ویاہ، پورے چن دیاں راتاں، اسیں پنجابی لوک گیت  تےٹپے گاندے، سُناندے ، نویں بناندے، گِدھے پاندے،  تے نچدے۔

  اتے اخیرلا جملہ کجھ ٹھیک نہیں۔ سچ ایہہ اے: ’’اسیں پنجابی  لوک گیت ٹپے گاندیاں، سُناندیاں، نویں بناندیاں، گِدھے پاندیاں،  تےنچدیاں‘‘۔ لگدا اے، میرے پنڈ سارے فن زنانیاں ہتھیں سن تے اوہو اوہناں وچ وادھا پاندیاں سن۔ مرد گاندے وجاندے ویکھے جدوں کدی سپیرے آندے، بین وجاندے، ڈگڈگی تے ڈھول دی لے تے باندر نچاندے، رِچھ دا تماشا کردے۔ کوئی وڈی گل ہوندی تے کھسریاں دی پارٹی آندی، تے اوہ جگتاں وی لاندے، نچدے گاندے وی۔ مُنڈے تے بندے گلی ڈنڈا، کشتی تےکبڈی کھیڈدے۔ اِک ساڈے سکے آندے، اوہ بی ۔اے۔ پاس، علامہ اقبال نُو ں اُچا جاندے تے اوہناں دیاں نظماں زبانی سُناندے۔ اِک انگریزی دی کتاب توں ویکھ ویکھ کجھ لِکھدے رہندے، پتا لگا اک شیکسپئر لکھاری اے اوہدے ڈرامے اردو چ ترجمہ کردے نیں۔ 

راتاں نوں ’’باتاں پانا‘‘ یا اک دوجے نوں ’’جگ بیتی یاں ہڈ بیتی‘‘ سُنانا روز دا کم سی۔ اَن پڑھاں دے پنڈ وچ جیہڑی باتاں پا لیندی اوہدی  واہوا ٹوہر بن جاندی۔ میں گیتاں توں پہلوں کہانی بنانی سِکھی، تے میرے کول دو سُننہار سن، دوپہراں نوں اپنے نالدے بال تے رات ویلے گھر دے وڈے۔ فرق ایہہ ہوندا، بالاں نوں نِکی کہانی سُناندی  تے اوہدے وچ بولن والے طوطےتے جن بھوت وی ہوندے، وڈیاں نوں لمی کر کے سُناندی پر اوہدے وچ طلسماتی چیزاں نہ ہوندیاں، بھاویں میرا خیال سی اصلی کہانی لمبی  تے  غیر طلسماتی ہوندی اے۔چھیتی ہی میرے گھر آلے کہانی ویلے میتھوں کَنی کتراون لگ پئے۔ اک دن میرے بھرا نے کہیا، اج میں تیری کہانی اخیر تک سُننی اے۔ ادھی رات ہو گئی، نہ کہانی مکے تے نہ ای مینوں نیندر آوے پر میرے بھرا نوں ہار مننی پئی۔

میری کہانی کدی نہیں سی مکنی، اوہ میں وڈیاں کولوں  سنی اک کہانی  ’چڑی آئی تے دانا لے گئی‘ دی تکنیک تے بنائی سی، جیہدا   مقصد بال نوں بور کر کے سوں جاون  تے مجبور کرنا  ہوندا اے۔  جیویں اِک اِک کر کے  چڑی گودام وچوں  کنک دے سارے دانے  نہیں لے جا سکدی سی، اوویں  میری کہانی وچ انسانی نسل  نہیں مک سکدی سی۔ اِک بادشاہ تے اوہدے ٹبر دی کہانی  جیہڑی شروع ہوندی  تے بادشاہ، ملکہ ، شہزادے، شہزادیاں ’دُھپے منجی ڈاہ کے‘ بیٹھے کدی گنے چوپدے ہوندے کدی امب، کدی مالٹے کھاندے کدی امرود، کدی جموں تے کدی توت۔ اخیر ہمیش بھیڑی ہوندی، کوئی نہ کوئی آفات آندی، زلزلا، ہڑ، جنگ، بغاوت، تاپ، چیچک،  سارے مر کھپ جاندے بس اِک ولی عہد بچدا،  اوہ وڈا ہوندا…… باشاہ بن دا، تے  فیر اوہ دُھپے منجی ڈاہ کے  اپنی ٹبری نال ویڑھے بیٹھا پھل فروٹ کھاندا پیا ہوندا۔

 سن سٹھ دی دہائی دا شروع  سی، میں ست ورھے دی ساں جد میرا ٹبر لاہور آ وسیا، میں اک گورنمنٹ پرائمری سکول دوجی جماعت داخل ہو گئی۔ اوتھے پہلی واری مینوں پنجابی بولن توں ہٹکیا گیا۔ سچی گل اے، اوس ویلے مینوں اردو تے پنجابی دا فرق پتا نہیں سی لگدا، میں رلی ملی زبان بولدی جس تے مینوں سکول وچ شرمندگی چانی پیندی۔ اوہناں دناں میرے بھرا دا ویاہ ہویا، میری بھرجائی میاں چنوں وسدی ہوشیار پور دی اک فیملی توں سن تے کجھ ورھیاں توں لاہور پڑھدیاں پیاں سن۔ اردو ادب، شاعری تے میوزک وچ رُجھیاں ہوئیاں، مرزا غالب دیاں شُدیناں، آپ وی غزلاں گاندیاں۔ اوہناں گھر وچ پہلی واری میرے نال اردو بولنی شروع کیتی، تے ہولی ہولی مینوں پنجابی اردو دا فرق سمجھ آون لگا ۔

گھر دے باہر وی حال بدل چکیا سی، شہر دا کلچر ہور۔ پنڈ وچ ہر کوئی اپنا سی، شہر وچ ہر کوئی پرایا۔ گھروں باہر نکلن تے ودّھ پابندیاں ۔ انج باہر دی دنیا وچ سکول میرا گھر بن گیا۔ 

مینوں کہانیاں سُنان توں پہلے سُنن دا شوق سی، سکول دی لائبریری بچیاں دیاں کہانیاں دیاں اردو کتاباں ہوندیاں، کجھ گھر دے رستے وچ کھوکھے توں وی مل جاندیاں، نال دو تن رسالے ’بچوں کی دنیا‘، ’کھلونا ‘تے ’تعلیم و تربیت‘ وی ہوندے۔ میں اپنا جیب خرچ  ایتھے لاندی ساں۔ چنگے نمبر لینے تے کدی میرا بھرا خوش ہو کے مینوں فیروز سنز  لے جاندا ۔ پنجویں جماعتے میرے کول بچیاں دیاں کہانیاں دیاں سینکڑے کتاباں  تے رسالے سن، کجھ انگریزی تے باقی ساریاں اردو، پنجابی دی اک وی نہیں۔ ایہہ سٹھ دی دُہائی دی گل اے، اوس  ویلے مینوں بچیاں دیاں پنجابی کتاباں تے رسالے کدھرے نظر نہ آوندے، نہ سکول دی لائبریری وچ، نہ کھوکھے تے، نہ فیروز سنز۔

ہائی سکول پہنچدیاں مینوں لگیا جیویں حیاتی وچ اگےودھن لئی مینوں اردو تے انگریزی، صوفیانہ شاعری راہیں روحانی ترقی لئی پنجابی، تے دینی تعلیم لئی عربی پڑھن دی لوڑ اے۔ یاں ا یویں آکھو، پنجابی صوفیانہ شاعری دی بولی اے، عربی قرآن دی، اردو تے انگریزی دنیا وچ اپنا مقام بنان دی۔ ایہدے وچ میری اپنی کوئی سوچ یا سمجھ نہیں سی، ایہہ میرے ماحول تے میری ضرورت  مینوں دسیا۔

ایہناں چار وچوں تن بولیاں میں ہن تائيں ورتنی آں۔ کہانیاں بنانیاں میں پنجابی وچ شروع کیتیاں، مضمون لکھنے اردو وچ، تے خبراں  لکھنیاں انگریزی چ۔ پہلا ٹی وی ڈرامہ سیریل اک اردو ناول توں اخذ کر کے اردو چ لکھیا’دستک نہ دو‘،  تے دوجا اک روسی ناولٹ دا انگریزی توں پنجابی ’آپے رانجھا ہوئی‘۔ پہلا ناول پنجابی وچ شروع کیتا1974وچ ’کیڑو‘ جیہڑا ہن 2019 وچ چھپیا۔ کینیڈا آکے کجھ کہانیاں انگریزی وچ لکھیاں، ناول ’سکینہ‘  انگریزی تے پنجابی دوواں وچ اکٹھے،  تے ’ایڈونچرز آف صاحباں‘ اُکا انگریزی وچ۔ پہلی نظم  ستّر دی دہائی وچ لکھی اردو، پچھوں شاعری ہوئی اے انگریزی یاں پنجابی۔

   مینوں اک بولی توں دوجی تے جاندیاں کوئی پرابلم نہیں ہوندی، تے نہ ایہہ مسئلہ ہوندا اے کہ کیہڑی شے کیہڑی بولی وچ اے۔ جیہڑی شے نے جیہڑی بولی وچ آنا ہوندا اے، اوہ اوسے وچ آؤندی اے۔

فیر  رولاکیہ اے؟

رولا ایہہ اے، اک تے پرائمری سکول پنجابی نہ پڑھائی گئی، اُتوں پنجابی بولنا وی سکول سسٹم دی نافرمانی تے جہالت دی نشانی سی۔ ایہدی تھاں جے سکولے پڑھائی لکھائی پنجابی وچ ہوندی، میری ماں بولی نوں پنجاب دے ہی اک شہر وچ ہینا کر کے پیش نہ کیتا جاندا تے بھاویں مینوں ہر شے سوکھی سمجھ آؤندی، میں ہور سوہنے گُن سِکھدی۔ اُتوں مارکیٹ و چ اوس ٹائم  بالاں دیاں کہانیاں دیاں پنجابی کتاباں  تے رسالے کوئی نہ ہون، جتھوں میرا ایہہ خیال زور پکڑ گیا کہ پنجابی صوفیانہ شاعری دی بولی اے، نویں زمانے دی نہیں۔ میں سمجھنی آں، ایہناں دو چیزاں کارن میری اُٹھان وچ اک وڈا پاڑ پیا، جنھوں میں پور نہیں سکدی۔

ایہہ پاڑ، ایہہ کھپا، ماں بولی اک مضمون وانگ نہ پڑھ سکن دا ای نہیں، اوہ تے فیر وی پوریا جا سکدا سی۔ اصل کھپا ایہہ پیا،  شہر پہنچدے ای، یک دم، بنا مینوں کجھ دسے پچھے، میرا پورا کلچر ردّ کے پرانہہ سٹ دتا گیا۔  جس بولی وچ میں سوچدی ساں، کہانیاں  بناندی تے ٹپے جوڑدی ساں، وڈیاں چھوٹیاں نال گل بات کردی ساں، اُٹھدی بہندی ساں، رہندی سہندی ساں، اوہ سبھ ’پینڈو‘  دا  میہنا  لا کے پرانہہ سٹ دتا گیا۔ مینوں لگیا، نال مینوں وی سُٹدے پئے نیں۔ پتا لگا، میرے بچن دا  اِکو طریقہ سی، اپنا پینڈو سیلف لکا کے، یاں  مار کے،  اک شہری سیلف بنانا جیہڑا پنجابی تھاں اردو انگریزی بولے، لسّی تھاں چاہ پیوے، چاول چمچے نال کھاوے، تے امب کانٹے نال۔ ایہہ سی روز دیہاڑے ذلیل ہوون توں بچن دا طریقہ۔

مینوں روپ وٹان وچ دیر نہیں لگی کیوں جے پورا ماحول مینوں اوسے پاسے  ٹوردا سی،  تے فیر کیہ کہہ کے  مینوں سلاہندے سن؟ ’’کنی سوہنی اردو بولدی اے، پتا ای نہیں لگدا پنجابن اے۔‘‘ سچ پچھو  تے مینوں اپنا  آپ، اپنا پنجابی سیلف، لکان وچ بڑا مسئلہ ہوندا سی۔ اپنی اصل کون لکا سکدا اے، ’میری بکل دے وچ چور……!‘ اُتوں بال دا ذہن، سمجھ نہیں آؤندی سی کیہ بھیڑ اے جیہڑا  لکوواں، کیوں  لکوواں، تے کیویں۔ ایہہ تریڑ اج وی میریاں نینہاں وچ اے، کیوں جے روح تے لگے پھٹ دی دوا کوئی نہیں۔

مینوں لگدا اے، ایہہ اُکا پنڈوں شہر آندیاں بالڑیاں نال ای نہیں بیتدی، شہری بال ست ورھے دے ہون توں پہلاں ای ایہہ سمجھ گئے ہوندے نیں، پنجابی ہونا شرمساری اے، دُنیا وچ اگے ودھن لئی پنجابی بولی تے کلچر نوں پاسے کرنا پے گیا۔ کینیڈا وچ انگریز سامراجیاں نے مقامی قوماں دے بچیاں لئی انگلش میڈیم سکول بنائے جتھے بالاں نوں اپنیاں ماں بولیاں بولن، اپنے کپڑے لَتے پاون، اپنے تہوار مناون، اپنے گیت گاون، اپنے علوم حاصل کرن دی مناہی سی۔ نابر بالاں لئی چوکھیاں سزاواں سن، جیہناں وچ فاقہ، کال کوٹھری، تے کجھ سکولاں بجلی دی کرسی الیکٹرک چیئر وی رکھی ہوئی سی۔

پنجاب وچ ایہہ تے نہیں ہویا پر برصغیر دی آزادی دے بعد وی ساڈی ماں بولی، ساڈے کلچر، نال ڈاہڈا کوجھا تعصب رکھیا گیا، تے ہن وی رکھیا جا رہیا اے۔

 سوچن دی گل اے، جدوں دا پاکستان بنیا اے پنجاب دیاں کنیاں بالڑیاں تے بال اپنی بولی تے کلچر دی نفی کرن تے مجبور ہو کے ذات دے ٹوٹے کرن والی ایس اذیت وچوں نکلے ہونے نیں، کِنے ہُن نکلدے پئے نیں، تے کِنے ہور نکلنے نیں۔

ایسے پاروں جد میں 2007 وچ  ناول ’سکینہ‘ دے پنجابی ایڈیشن دی لانچ کیتی تے اوہدے وچ بولی بارے اک پروگرام وی پیش کیتا گیا جیہڑا پنجاب دے ست تے سندھ دے دو شہراں وچ ساتھیاں دے ساہمنے رکھیا گیا تے اوہدے تے گل بات ہوئی۔ 

’سکینہ‘ دیاں لانچاں دے اکٹھ اوہدے پبلشر امجد سلیم منہاس (سانجھ پبلیکیشنز، لاہور)  نے ہر شہر دیاں ادبی تنظیماں نال رل کے  آرگنايز کیتے، تے محمد تحسین (ساؤتھ ایشیا  پارٹنر شپ، پاکستان ) دی امداد نال 9 شہراں وچ پیش کیتے۔

  ماں بولی  دا حق

پنجاب دے پنجابی لکھن والے لکھاری دنیا وچ جتھے وی نیں، بھین بولیاں اوہناں دے ماحول تے جنیاں وی حاوی نیں، اوہ اپنیاں لکھتاں  تے تنظیماں راہیں ہر دم اپنی ماں بولی دا مان رکھدے پئے نیں۔ پچھلے دس بارہ ورھیاں وچ ویکھ لو دوواں پنجاباں وچ  تے باقی دنیا وچ پنجابی ادبی میلے ودھ گئے نیں، ایوارڈ ودھ گئے نیں، پنجابی لکھاریاں دیاں تنظیماں چھوٹے وڈے شہراں وچ بن گئیاں نیں، ماں بولی دیاں پالنہار لہراں زور پکڑیا ہویا اے۔

کوئی  ساتھی پاکستان دی قومی بولی اردو، یا سرکاری بولی انگریزی، تے اُلاہما رکھدے نیں یاں اوہناں نوں سِکھن ورتن دا میہنا دیندے  نیں۔ ایہہ  تنگ سوچ  اے، اک توں ودھ بولیاں سکھنا تے ورتنا اِک سوہنا گُن اے، اوہنوں تعصب پاروں گنوانا ، نہ تے پنجابی دی خدمت اے تے نہ پنجابیاں دی۔ دوجا، ایہہ سوچ  ایس مسئلے وچ کنفیوژن وی ودھاندی اے، کیوں جے لگدا اے سجن صوبے تے ملک نوں اِکو جاندے نیں۔ پاکستان دے چار صوبیاں وچ  74 بولیاں ورتیندیاں نیں، جیہناں وچوں چار صوبائی بولیاں نیں پنجابی، سندھی، پشتو، بلوچی، پر ایہناں وچوں اک وی چاراں صوبیاں تے لاگو نہیں کیتی جا سکدی، تے نہ کرنی چاہیدی اے۔

 پنجابی اک صوبے دی بولی اے، پورے ملک دی نہیں۔ ایہدا قومی تے سرکاری بولیاں نال اپنے حقاں بارے تضاد  تے ہے پر  دُشمنی  نہیں۔ دُشمنی ہووے جے ایہہ تِن بولیاں اک دوجے دی تھاں لے سکدیاں ہوون، پر نہ پنجابی پاکستان دی قومی بولی بن سکدی اے تے نہ اردو یاں انگریزی پنجاب دیاں صوبائی بولیاں بن سکدیاں نیں۔ 

تضاد حکومت توں اپنے  اوہ صوبائی حقوق لین دا اے جیہڑے اوس قومی  تے سرکاری بولیاں نوں دِتے ہوئےنیں۔ وفاقی حکومتی ادارے تے کارروائیاں قومی بولیاں اردو یا انگریزی پے ورتن، پنجاب وچ صوبائی حکومتی ادارے تے اوہدیاں کارروائیاں پنجابی وچ ہوون۔ قومی سرکاری بولیاں توں پرہیز دا پرچار کرن دی تھاں پنجاب وچ پنجابی نوں اوہدے صوبائی حق دوانے چاہیدے نیں۔ اوہدے نال ماں بولی وچ  روزگار، تعلیم، تخلیق ودھے گی  تے نالے دوجیاں دوویں بولیاں پنجاب وچ اپنی تھاں  تے آن گیاں۔

ماں بولی دے صوبائی حقاں بارے گل اگانہہ نہیں ودھدی، سرایکی بولی  تے وسیب دے حقاں  تے گل کیتے بنا۔ اسیں اوہ پنجابی آں جو اپنی ماں بولی دے حقاں بارے کوشش کرکے ماں بولی دا مان ودھانا چاہنے آں، سانوں دوجیاں دے حقاں دی گل کھلے دل دماغ نال سننی چاہی دی اے، تے انصاف نال نبیڑنی چاہیدی اے۔ پاکستانی پنجاب چ 70 فیصد لوکی پنجابی بولی بولدے نیں تے 21 فیصد سرائیکی۔ انصاف ایہہ ہووے جے پنجاب دیاں دو صوبائی بولیاں ہون، پنجابی تے  سرائیکی ۔

Languages of Punjab
(2017 Census)^[64]

Punjabi 69.67%

Saraiki 20.68%

Urdu 4.87%

Pashto 1.98%

Balochi 0.83%

Sindhi 0.15%

پکی گل اے، پاکستانی پنجاب چ ماں بولیاں دی ایس گھمن گھیری وچوں سانوں دونواں پاسے دیاں ہوشمند لہراں کڈھ سکدیاں نیں،

جوشمند نہیں۔

سارا کاظمی تے  قیصر عباس دی مہربانی جنہاں دی فیڈبیک نے ابس مضمون چ وادھا پایا۔

Photo by Akram Varraich

Fauzia Rafique
Surrey, BC. April 4, 2021.

Read this article in Urdu @ Roznama Jeddojehd, PK

‘پنجابی ادب وچ ’بابا ازم – ‘Babaism in Punjabi Literature’ by Fauzia Rafique

پنجابی ادب وچ پدر شاہی کلچر ٹولدا ایہہ مضمون عورت مارچ لاہور 2021 وچ حصہ پاندیاں زنانیاں دی نذر اے ۔

فوزیہ رفیق

بابا 

بڈھا – وڈا- وڈیرا
پیو- دادا- وڈیری عمر دا سکا
فقیر- سوالی- غریب
بزرگ- صوفی- کلاسیکی شاعر ‎‎

یورپی آرٹ دی اِک لہر سی ’دادا ازم‘ پنجابی لٹریچر وچ اک ہڑ اے بابا ازم ۔ناواں توں لگدا اے بابا تے د ادا جیویں اِکو کجھ ہونے نیں، اصل
چ’دادے‘ تے ’بابے‘ وچ زمین اسمان دا فرق اے۔
’دادا‘ روايت بھنن دا ناں اے تے ’بابا ‘ روايت دی غلامی۔ روايت کیہڑی اے؟ بابے دی اپنی۔
جد کوئی لکھاری اپنیاں لکھتاں وچ پِدرشاہی قدراں دی ہلا شیری تے اوہناں دا پرچار کردا اے تے میرے خیال وچ اوہ ’بابا ازم‘ اے۔
سانوں پتا اے، ساڈی وسوں پِدر شاہی کلچر وچ ڈُبی ہوئی اے تےفیر پنجابی ادب تے وی ایہدا اثر ہونا اے، فیر وی میں گھٹ ای سُنیا اے ایس بارے پنجابی لکھاریاں کوئی گل بات کیتی ہووے۔ اسیں روز دیہاڑے پنجابی کلاسیکی شاعراں نوں پڑھن تے سمجھن دا چارہ کرنے آں، اوہ و ی ضروری اے ، پر کدی ایہہ وی ویکھیا جاوے بئی اج دیاں لکھتاں وچ اج دیاں سمسیاواں دی کیہ صورتحال اے۔
سچ تے ایہہ اے کہ ملامتی صوفی شاعراں توں اڈ،پنجابی ادب وچ بابا ازم تھاں تھاں ملدا اے۔ایہہ بابا اک ’فیوڈل لارڈ‘ اے جیہڑا پیری فقیری دے بھیس وچ رہندا اے؛ زنانیاں نوں آپ توں گھٹ سمجھدا اے، کمزور کر دا اے، ورت کے اگے ودھدا اے تے اندروں اوہناں توں ڈردا اے۔ اُتوں دبا کے رکھدا اے۔پنجابی ادب دا ایہہ ’فیوڈل لارڈ‘ اُکا زنانیاں نال تعصب نہیں رکھدا-
غریباں ، مزدوراں تے کارندیاں نوں وی ہینا سمجھدا اے ۔ مذہبی تے جنسی اقلیتاں نوں وی۔ کہنا ایہہ چاہنی آں کہ متعصب ذہن ہر پاسے تعصب دی نگاہ ہی پاندا اے۔
چترکاری تے ادب چ ’بابا ازم‘ دیاں دو تن مڈھلیاں نشانیاں نیں جیہڑیاں وکھو وکھ وی دسدیاں نیں تے اِکو مکو ہو کے وی:
 زنانی اُتے اُلاہما رکھ ، وِکٹم نوں وِکٹمايز کر، مرد/ برادری /سسٹم نوں اُلاہمے توں بچا نا۔
 مظلوم دی کہانی ظالم توں سُندے رہنا تے اوس بیانیے نوں مان دے ، مظلوم دی زبان کھو نا۔
 زنانیاں بارے جھوٹیاں، گندیاں تے فحش لکھتاں لٹریچر بنا کے پیش کر زنانی کھیپ نوں رد کرنا۔

زنانی تے اُلاہما، وِکٹم نوں وِکٹمايز کرنا ۔
ساہت وچ ساڈا تجربہ اے، جتھے کوئی کم کسُترا ہوندا اے، اُلاہما زنانی تے آندا اے، جد کہ اوہی اوس کسُترے کم دا نشانا وی ہوندی اے۔ مثال: طلاق ہوگئی یا بچہ نہ ہویا تے اوہدی ذاتی تے ماحولی قیمت زنانی نوں ہی دینی پینی اے ، اُتوں ذمے داری اوہدی من کے تے اُلاہما اوہدے تے رکھ کے زنانی نوں ای ہتک تے ظلم دا نشانا بنایا جاندا اے ۔ ایہدی اُتلی مثال حدود آرڈیننس وچ ’زنا باالرضا‘ دا خیال اے جتھےریپ دی وِکٹم زنانی نوں قانون دی مدد نال اک واری فیر وِکٹمائز کیتا جاندا اے۔
پنجابی ادب وچ ایہدی اک مثال ایہہ اے:

(منظور جھلا دا اِک گیت)

منظور جھلے دا گیت ’لگی والیاں نوں نیند نہیں آوندی‘ اسیں ساریاں کنی واری سنیا ہونا اے تے کنے مشہور گائیکاں ایہنوں گایا ہونا اے۔ کیہ ہُن تائيں کسے پنجابی دانشور یاں سوجھوان نے ایہہ نوٹ کیتا کہ ایس گیت کنا وڈا جھوٹھ بولیا گیا اے؟ سوجھواناں تےنہیں دسیا، مینوں پتا لگا اک ان پڑھ زنانی توں۔ لاہور ریڈیو تے ایہہ گیت لگیا ہویا سی عالم لوہار دے انگ وچ، میں جھومدی پئی ساں کہ میری ماں کولوں لنگھی، کہندی اے، ’’منظور جھلا وی اصلوں ای جھلا اے، جیہدا سبھ کجھ لُٹیا گیا اوسے نوں دوش دتی جاندا اے۔‘‘ ۔ میں جھومنا بند کر دتا تےسسی پنوں فیر اک وار پڑھی۔
پتا لگا، سسی تے سوال چُکن وچ جھلےؔ دا مقصد ایہہ سی کہ پنوں دے اغوا تے فیر اوہدی موت دا الزام اوہدے قاتل بھراواں تے نہ آوے۔ بھراواں تے الزام دا مطلب اے اوہدے ٹبر برادری اُتے الزام۔ اوہدی تھاں بولو جھوٹھ دب کے، ایس ٹریجڈی دی ذمے واری وی زنانی نوں دیو، سارے منن گے تے ویکھ لو، پنجاب وچ سارے من دے نیں۔
جھلاؔ پیندی سٹے سسی دے پیار تے شک، کہندا اے: ‘لگی والیاں نُوں نیند نہیں آؤندی / تیری کیویں نی اَکھ لگ گئی’۔ فیر زُلیخا، ہیر، تے سوہنی نُوں اُچیاں کر کر وکھاندا اے، فیر چکور، مور تے کونج لیاندا اے، اخیر کہندا اے سسی نوں وی چھڈو تے زمانےنُوں وی، ‘ گل لگیاں دی پُچھ منظورؔ تُوں’ / ‘اوہو سوندا جیہنوں یاد نہیں ستاؤندی’۔ ایتھے اپنے ہی گھڑے ہوئے اک فضول کلیے تے اوہنے سسی نوں واریا، تے گل مکا دتی۔
جھلےؔ نے ایہہ نہیں سوچیا ، ہر کوئی اِکو مہار دا نہیں ہوندا، بھلیا لوکا، کوئی انسان ایہناں سیچوایشناں وچ سوں وی جاندے نیں۔ایتھے جھلے ؔنے جہالت نال کم لیا تے اگے دھوکھے نال۔ دھوکھا ایہہ دتا سو، جیویں سسی جے جاگدی رہندی تے پنوں نوں اوہدے بھرا اپنے نال نہ لے جا سکدے، جیویں سسی اوہناں نوں روک سکدی سی۔ مرد دے ٹبر نوں اک اوپری زنانی کیویں نفی کر سکدی اے، تے اوتھے جتھے اوہ اپنی کرنی تے تلے ہوئے ہوون؟ فیر ایس بھولے بادشاہ اپنی پدر شاہی جہالت تے دھوکھے نوں ہتک وچ ولھیٹیا ، سسی نوں ’نی‘ کر کرکے بلایا ، تے ایہہ کاری حملہ اِک سوہنے گیت وچ ڈھال کے ساڈے ہتھ پھڑایا۔
لگدا اے، اوس زمانے جد جھلے ؔنے ایہہ گیت لکھیا ، خورے اوہنوں کسے زنانی تے ڈاڈھا رنج ہووے تے اوہ ہر حال اوس تے الزام رکھنا چاہندا ہووے ۔ ایسے لئی پُنوں دی موت دا سوگ منان دے جوش وچ اوہ ایہہ وی بھل گیا کہ ’پُنوں توں پہلے جان تے سسی دی گئی سی‘۔
جنے ظالم تے سخت دل پُنوں دے پیوبھرا سن جیہناں اوہنوں اوہدی شگناں دی رات قابو کیتا، اونا ای ظالم تے سخت دل منظور جھلاؔ سی جیہنے ایہہ گیت لکھ کے سسی تے اوہ اُلاہمے رکھےجیہڑے سسی پُنوں دی کہانی لکھن والے شاہ عبدالطیف بھٹائی نے نہیں رکھے سی…… تے اونے ای ظالم اسیں آں جیہڑے ایس جھوٹھ تے اج تائيں جھومنے پئے آں۔ پر فیر ایہو تے کمال اے ’بابا از م‘ دا۔
جھلاؔ (1929 – 1973کوئی ا کلا نہیں، پیلو ( 1563- 1606) نے وی ‘مرزا صاحباں’ وچ جو کجھ مرزے دیاں ماواں بھیناں تے ونجھل دے مونہوں اکھوايا اوہ ’بابا از م‘ دا کُھلا پرچار اے- جیویں ہر میل دی زنانی اپنی حیاتی وچ کئی وار ’کنجری‘ دا اکھر اپنے لئی سُندی اے، اوویں ای پیلو دا ایہہ فرمان وچلے تے ہیٹھلے میلاں دیاں پنجابی زنانیاں کئی وار سُندیاں تے برداشت کردیاں نیں۔

چڑھدے مرزے خان نوں ، ونجھل دیندا مت
بھٹھ رناں دی دوستی کھری جیہناں دی مت

ایہہ تے اُکا دو مثالاں نیں پنجابی ادب چ وِکٹم نوں وِکٹمايز کرن دیاں۔ انج تُسیں ویکھو تے چوکھیاں مل جان گیاں

مظلوم دی کہانی ظالم توں سُندے رہنا
تواریخ وچ ویکھیا اے کہ کجھ گروہ ظالماں دا تاریخی رول کردے نیں تے اوس لئی اوہ کجھ گروہاں نوں مظلوماں دا تاریخی رول کردے رہن تے مجبور کر کے رکھدے نبں۔ مثال: بادشاہ تے رعایا، مالک تے غلام، سرمایہ کار تے مزدور، زمیندار تے مزارعے، مرد تےعورت ۔ جے اسیں رعایا دا حال بادشاہاں توں، غلاماں دیاں کہانیاں مالکاں توں، مزدوراں دے حالات سرمایہ کاراں توں، مزارعیاں دا حال زمینداراں توں، عورتاں اُتے بیتی مرداں توں سُندے رہواں گے تے جیویں اسیں پِدرشاہی کلچر وچ چوکھا رجے ہوئے آں۔
سانوں پتا اے، ایہناں وچ سماجی طاقت اک گروہ ہتھیں اے جیہدے نال اوہ دوجے گروہاں نوں قابو رکھدے آئے نیں، فیر وی جتھے سانوں موقعہ لبھدا اے، اسیں وی طاقتور گروہ دے نمائندے دی گل سُننے آں، کمزور گروہ دے نمائندے گل تے کن وی نہیں دھردے۔ نتیجہ ایہہ بئی عورت دی کہانی اکثر مرد لکھاری ہی بیان کردے پئے ہوندے نیں۔ایہدے وچ مسئلہ ایہہ اے، بیان کرن والا آپ استحصالی گروہ توں اے، اوہدے ذاتی مفاد اوس گروہ نال جُڑے ہوے نیں، اوہ نہ تے زنانیاں دے گروہی مفاداں نوں ساہمنے لیا سکدا اے تے نہ اوہناں دا تحفظ کر سکدا اے۔ ایس لئی کوئی مرد لکھاری جد کوئی اجیہا مسئلہ بیانیے وچ لیاندا اے جیہڑا بہتا مرداں دا اپنا مسئلہ اے تے جیہدے پاروں زنانیاں ، بال تے بالڑیاں کل حیاتی دا عذاب جھلدیاں نیں، تے اوہ اوس مسئلے نال نبڑن دی ذمے داری زنانیاں تے پا کے مرد اگے ٹُر جاندے نیں۔

اِنسسٹ بالاں ، اُچیچا بالڑیاں، دے جنسی استحصال دی اک شکل اے جیہڑ ا بہتا مرد دے ہتھوں ہوندا اے۔ ایتھے سرے وچ سہارا سروسز سوسائٹی نے اک پنجابی ڈرامہ ایس مسئلے تے پیش کیتا جیہڑا ساڈے دوست شاعر اجمیر روڈے ہوراں لکھیا، ناں سی ’میلے ہتھ: ٹینٹڈ ہینڈز‘۔ اوہ سُپر ہٹ گیا، پنجابی کمیونٹی نے رج کے سلاہیا۔ اسیں وی ویکھیا، پہلے تے اوہ ڈرامہ نما نما ٹُردا رہیا جیویں اردو کامیڈی ’فیملی‘ ڈرامے ٹی وی تے ہوندے نیں، اک ماں، پیو، دھی، تے اک چاچا ٹائپ رشتے دار ۔میں سوچیا، خیر اے، پورے پِڑ نوں سمجھاون لئی ذرا نرم کر کے گل ہو رہی اے۔ پر اوس ڈرامے دا اخیر ہضم نہیں ہو سکیا۔ اخیر وچ اوہ رشتے دار وی غائب ہو جاندا اے تے پیو وی، بِنا کسے ریزولیوشن دے۔ سٹیج تے ماں تے دھی کلیاں ایس مسئلے دے اثرات تے ٹرامے نال ڈیل کرن لئی رہ جاندیاں نیں۔ ایہہ ویکھو فیر ڈِیل کیویں کردیاں نیں، اگ بال کے اک رِیچوال کردیاں نیں جیہدے وچ کڑی اپنے بچا لئی اوس بندے نوں معاف کر دیندی اے۔
اُف!!!
ہاؤس فُل کیویں نہ جاندا، بابے اجمیر نے مرد اں نوں جیویں بانہہ دے کے بچا لیا۔ گل نیوکلئیر فیملی توں باہر نہیں جان دتی، زیادتی کرن والے دی کوئی پکڑ نہیں ہوئی، مجرم نوں جرم دی سزا نہیں ملی۔ اوہ بچیاں تے کڑیاں جیہڑیاں ایہہ دھروہ برداشت پئیاں کردیاں نیں اوہناں نوں کیہ پیغام ملیا؟
پیغام ملیا کہ کم تے ایہہ بھیڑا اے پر جے تہاڈے نال ہو جاوے تے تسیں وڈیاں بنو تے اندرو اندری کرودھ غصہ کڈھ کے اپنے بچا لئی بندے نوں معاف کر دیو، گل مکاؤ تے ہوراں نوں دسنا اپنی تے اپنے ٹبر دی بدنامی کرنا اے۔ غور کرو تے ہوراں نوں نہ دسن دا مطلب اےاوس مرد نوں کمیونٹی دے دوجے بالاں تے بالڑیاں تے ایہہ ظلم کردے رہن دی کھل اے۔
جے لکھاری دا ایہہ مقصد نہیں سی تے اخیر وچ مرد نے ذمے داری کیوں نہیں لئی؟ اوہنوں کوئی سزا کیوں نہیں جھلنی پئی؟ جے لکھاری دی سوجھ اے بئی اک تھاں توں دوجی تھاں چلے جانا یا بھیج دِتا جانا مرد دی سزا اے، تے ایہہ اوہو سزا اے جیہڑی چرچاں وچ کوڑھے پادریاں نوں دیندے نیں۔ ٹرانسفر! ہاں جی، ٹرانسفر۔ نویں تھاں’ نویں لوک۔ نویں معصوماں وچ کوڑھ پھیلان دی نویں چھٹی۔
ایہدی تھاں دوواں زنانیاں نے واک آوٹ کیوں نہیں کیتا، تے سانوں سٹیج تے دو مرد ایہہ رِیچوال، ایہہ سبب کردے کیوں نہیں دکھائے گے بئی کیویں ہووے جے ایس پدر شاہی سسٹم وچ مرداں دے اندر دا ایہہ عذاب بالاں تے زنانیاں تے نازل نہ ہووے تے نہ اوہناں نوں بھگتنا پوے۔ کیوں دوواں زنانیاں نوں کاؤنسلنگ تے دوجیاں سپورٹ سروسز ورتدیاں نہیں وکھایا گيا؟ مرد دے ایس دھروہ نوں اُکا زنانیاں نیں کیوں بھگتیا؟
ایہہ ای ’بابا ازم‘ اے۔ کمیونٹی وچ جنسی استحصال جیہا گُجھا تے گنجھلک مسئلہ کھولو تے اوہنوں مرد دے حق وچ ریزالوو کر کے ہتھ پھڑاؤ، واہوا اے۔ ہاؤس فُل وی فیر ای جاندا اے-

زنانیاں بارے جھوٹھیاں، گندیاں تے فحش لکھتاں لٹریچر بنا کے پیش کرنا
انج تے میں دنیا دی ہر مشہور زنانی بارے مرداں دے لکھے فحش قصیدے دیکھے ہوئے نیں، پر اوہ اردو یا انگریزی وچ سن یاں پمفلٹ ، گٹر پریساں وچ چھپے مضمون، جیہناں دے لکھاری اوہناں نوں لٹریچر بنا کے پیش نہیں سن پئے کردے۔ دو تِن سال پہلے پاکستانی پنجاب وچ کہانیاں دی اِک کتاب چھپی جیہڑی ’بابا ازم‘ دے ایس گندے پکھ دی اِک وڈی مثال اے۔اوہدے وچ لکھاری نے اپنے ذہن دا فحش گند کڈھ کے پنجاب دیاں کجھ منیاں پرمنیاں فنکار تے لکھاری زنانیاں تے لیا سٹیا، جیہناں وچوں کجھ فوت ہو گیاں سن تے ایس حملے دا جواب وی نہیں دے سکدیاں سن، جیویں نسرین انجم بھٹی ؔتے شائستہ حبیبؔ۔
حملہ اینا گھٹیا سی کہ جیہڑے لوک اوہناں زنانیاں نوں جاندے سن اوہناں لئی چُپ رہنا اوکھا ہو گیا۔ میں اپنا ایہہ لیکھ بہتا گندا نہیں کرنا چاہندی ایس لی اک ’نرم‘ مثال دینی آں ایہناں دے ایس ’لٹریچر‘ دی۔

بڑا احتجاج ہویا، لکھاری توں معافی منگن تے کہانی واپس لین دی منگ وی کیتی گئی۔ لکھاری تے اوہدے دو تِن حواری اڑ گئے، نہ کہانی واپس لئی تے نہ معافی منگی۔
پنجابی ادب وچ ’بابا ازم‘ دے صدقے، اوس لکھاری دی کوئی پکڑ نہیں ہوئی، اوہ ہُن وی دانشور دے طور ادبی محفلاں وچ شرکت کردا اے۔

مڈھلی گل
پنجابی ادب تے ساہت وچ ’بابا ازم‘ دیاں اُکا ایہہ تِن نہبں کئی ہور صورتاں وی نیں، سانوں ایہناں تعصباں توں جان چھڑان لئی ایہدیاں ساریاں صورتاں جانن تے پچھانن دی لوڑ اے۔ ایس بارے تیجی نشانی والے قصے وچ کجھ گلاں ساہمنے آئیاں جیہڑیاں سانوں ’بابا از م‘ نوں سمجھن تے اوہدا مقابلہ کرن چ کم آ سکدیاں نیں۔
اوس فحش کتاب دا لکھاری تے اوہدے حواری زنانیاں دی ایس ابیوز نوں لٹریجر کہی جاندے سن جد کجھ دوستاں اوہو کوجھے اکھر تے غلیظ گلاں اوہناں دیاں زنانیاں بارے کیتیاں، ایس تے اوہ ڈاڈھا تڑفے۔ میں پُچھنی آں، جے ساڈے بارے لکھے گئے جھوٹھ ٹھیک سی تے فیر ایہہ جھوٹھ ٹھیک کیوں نہیں سی؟ ایہدے وچ اِک مسئلہ ہور وی اے، اپنی زنانی دی ہتک دا بدلہ لین لئی اگلے دی زنانی دی ہتک کرنا مرداں دے بنائے ایس سسٹم دا مہار اے، ساڈا نہیں۔ میں ایس بھیڑے طریقے دے خلاف آں، ایہہ گل میں فیس بک گروپ چ وی کہی سی جیہڑا اوس ٹائم بنیا سی ، تے میں کجھ دوستاں نوں وی ایس کم توں ہٹکن دی کوشش کیتی سی۔ کیوں جے سوال فیر اوہی اے، جے اوہ غلط سی تے ایہہ ٹھیک کیویں اے؟
دو گلاں پاروں میں اوس ٹائم ایس طریقے دے بر خلاف کھلا سٹینڈ نہیں لیا۔ اک ایہہ کہ ہتھیار تے اکو سن، پر دوواں پاسے مقصد اک نہیں سی۔ کتاب لکھن والے دا مقصد جمہوریت پسند فنکار زنانیاں نوں کھجل کرنا سی، تے نعیم سادھو ہوراں ایہہ ہتھیار اوہناں نوں روکن لئی استعمال کیتا۔
ہن، جد دو ورھے لنگھ گئے نیں، میں پچھے جھاتی پا نی آں تے اوہناں زنانیاں دی ابیوز دے برخلاف کُھلا سٹینڈ نہ لین تے مینوں ول وی اپنے آپ تے شرم آندی اے۔ میں سمجھنی آں، میرےتھڑن وچ ’بابا از م‘ دا ہتھ سی۔ جدوں مینوں فیس بک تے مشتاق صوفی ہوراں دی اک پوسٹ توں ایس کوجھی لکھت دا پتا لگا تے جدوں تک میں اِک دو کوٹیشناں ویکھیاں، مورچے بن چکے سن، گولاباری شروع سی، تے دوواں پاسے مرد اک دوجے تے حملہ آور ہو چکے سن۔ میں کوشش کیتی پر میری شنوائی نہیں ہوئی۔جیویں آنر کلنگز وچ ہوندا اے، ایس جھگڑے و چ وی دوواں پاسے زنانیاں نے ہی مرداں دیاں زیادتیاں برداشت کیتیاں۔
ایہہ سچوایشن اُکا میری نہیں، دوجیاں جمہوری زنانیاں وی بھاویں ایہو محسوس کردیاں پیاں سن، ‘نہ ہاتھ باگ پر ہے نہ پا ہے رکاب میں’۔ اوس ویلے لاہور دی فیمینسٹ کو لیکٹیو نے کجھ سچوایشن سنبھالی تے دو تِن چونویں کم کیتے۔ اوہناں دیاں ممبراں اوس کتاب بارے اک اکٹھ وچ پہنچ کے اوس ٹولے نوں چیلنج کیتاتے اپنے خیال پیش کیتے، نسرین انجم بھٹیؔ دے اک سرتی شعرتے اک سوہنی میورل بنائی گئی، شہر وچ موقعے دیاں تھاواں تے پوسٹر لائے گے۔ مگروں زنانیاں دی گل بات ہوئی ای میل راہیں تے ایہہ متھیا گیا کہ پدرشاہی کلچر دے بر خلاف اک ویب سائٹ بنائی جائے جتھے جمہوریت پسند فنکار زنانیاں دے کم نوں اکٹھا کرکے ساہمنے لیایا جاوے، اوہناں دے کم تے ریسرچ کیتی جاوے، عورت دشمن چیزاں ساہمنے لیائیاں جان، تے انج پنجابی ادب تے ساہت وچ زنانیاں تے زیادتیاں نوں ٹھلیا جاوے۔
نسرین انجم بھٹی دے شعر تے ایہہ میورل بی بی ہاجرہ نے بنائی۔

ہن وی اگے جان دا رستہ ایہو ای اے۔ ایس پراجیکٹ نوں فیمینسٹ کولیکٹو، عورت مارچ لاہور تے پنجا ب وچ عورتاں دیاں دوجیاں جمہوری تنظیماں ہتھ پواون تے فیر کوئی مضبوط تے سوہنی گل بن سکدی اے۔

(سارا کاظمی تے شاہد مرزا دی مہربانی جیہناں دی فیڈبیک ایس مضمون چ وادھا پایا۔)

Fauzia Rafique
Surrey, BC. March 4, 2021.

Read this article in Urdu at Jeddojehd dot com

Read this article in Gurmukhi at apnaorg dot com

Download article in Gurmukhi: guru-babaism-final-fauzia-rafiq

‘تیری کیویں نی اًکھ لگ گئی’، عبارت:
http://urduashaarlatest.blogspot.com/2018/06/blog-post_76.html
اصل چسکے نال عابدہ پروین نےگایا اے:
https://www.youtube.com/watch?v=Ch_Ln5p7bFs

A must read for all lovers of Punjabi literature – ‘Keerru’ by Fauzia Rafique

‘Keerru’ is a tenderly woven story of love, acceptance, and understanding across religions, class, nationalities, and generations. Like her previous novel, Skeena, Fauzia tells a human story that is social and political without trying to be. This is a must read for all lovers of Punjabi literature, South Asian diasporic literatures, and LGBTQ+ literatures.’

Randeep
Surrey, BC

Winner of Ali Arshad Mir Award 2020
Novella ‘Keerru’ by Fauzia Rafique
Available in Punjabi and Urdu
smashwords.com/books/view/1029555
smashwords.com/books/view/1012167
..

Dhahan Prize for Punjabi Literature – 2013 to 2020

In 2013 when Dhahan Prize was in the process of being established in Vancouver, I saw it as a progressive and uplifting force for Punjabi literature and language. It was a happy occasion for me when Anne Murphy (University of British Columbia, Asian Studies) and Barj Dhahan (Canada India Education Society), the two initiators, accepted my definition of ‘Punjabi’ to then include Shahmukhi writers, representing 60% of the World’s Punjabis, to be eligible for the Prize. I facilitated it by providing contacts in the Pakistani Punjab, and by serving on the inaugral advisory committee in Vancouver. My appreciation to Barj, Anne, Harinder Dhahan, and many others for their accomplishments and contributions in pulling it together. Indeed it is the only literary award that offers meaningful monetary reward to fiction writers of both Gurmukhi and Shahmukhi scripts residing in Pakistan, India and the Diaspora- a beautiful placement for community building in our literary landscape!

In seven years, however, that vision, that hope, has been consistently eroded by the political and social interests guiding Dhahan Prize, and now, the project has become more of a conservative push that further debilitates our literary environments with money and undue influence leading to the formation of cliques (‘narrow exclusive circles’, mw) in both India and Pakistan. It seems that the prize structure follows regressive systemic values where personal likes/dislikes and clan-based interests guide literary decisions. It is interesting, for example, that in seven years, not a single Shahmukhi writer, or a woman writing in either script, was allowed to win the main prize.

I also know that Dhahan Prize is not the only one employing discriminatory values and structures to get desired results, that all literary prizes, more so the big ones, operate on similar basis. For example, we see here in Canada and the USA that most big prizes are awarded to straight middle class white men, protecting the systemic values of racism, sexism, class privilege and homophobia. That it may take years of lobbying, bribes, favors and/or public pressure for someone to win a Sitara-e-Imtiaz in Pakistan or a Sahitya Akademi Award in India, and, that the more ‘outstanding’ talent may never get either. That the Nobel is only awarded when it serves the political interests of the so called ‘Western’ governments. Periodically and as needed, exceptions are made to save the credibility of a program, to increase its profits or to enhance its influence.

Knowing this, why did i expect this prize to be any different? The unique possibility with Dhahan Prize is its physical location where it does not have to work with or through the bureaucracy or the politics of either of the governments of the Punujab. They are independent of the social, religious and financial constraints and limitations of both India and Pakistan. In so being, the Dhahan Prize is in the very best position to build non-discriminatory, non-prejudicial, democratic structures that can spearhead the nurturement of leading-edge literature in Punjabi; to provide a pathway for authors tackling themes tabooed by prevalent South Asian value systems, and to support authors coming from historically disadvantaged groups. But would they or can they do it? I hope that the Dhahan Prize recognizes this as the unique opportunity it is, and resolve to do different and better instead of adding more of the same to an already toxic mix.

I was distraught last year to find that in their media releases and events, the Dhahan Prize stage was repeatedly handed over to an English language fiction writer of Punjabi origin- in the presence of three (of their own) award winning authors. It made me feel disrespected as a Punjabi writer, and in my small way, i responded by changing the emphasis of their media release by choosing another photo and rearranging the text in my event information post on Uddari, and, by participating in the discussion in one of the events. I wonder if, like many others in our community, the organizers also are inwardly ashamed of Punjabi writers writing in Punjabi.

Earlier this year, when i was submitting my novella Keerru to Dhahan Prize, i asked Maqsood Saqib (Pancham and Suchet Kitab Ghar) who had published his second short story collection, if he had submitted it. His first collection, containing the story ‘Pappu’, is a tone-setter for the narrative of modern short fiction in Shahmukhi. He hadn’t; i asked him why not, and he said something like: ‘literature is not written to win prizes’, and i said, yes indeed it’s not but if a book is already written and there’s a prize then why not submit it. He did not agree. This points to another discomfort. If authors are asked to submit to the prize themselves, not only that it sets up a relationship of ‘patronage’ with the prize but it also means that works by authors such as Saqib, and now myself, will stay out of Dhahan Prize’s lists. I don’t know how in the long run, this ongoing process of ommission will serve Punjabi literature, language or culture.

This is sad, and at this rate, within the first decade of its existence, Dhahan Prize will become well known for generously rewarding mediocrity and opportunism in Punjabi literature- instead of encouraging excellence and ingenuity.

Earlier this month, my novella ‘Keerru’ was shortlisted for Dhahan Prize but I hesitate to accept it as a compliment or to take it as a credit. My work does not need to be endorsed by compromised juries working through processes marred by favoritism and personal career agendas. I would rather continue with my walk.

Photo by Hafsah Durrani

Fauzia Rafique
Surrey BC
October 18, 2020

Novella ‘Keerru’

Gurmukhi ebook

Shahmukhi : Sanjh Publications, Lahore

Urdu ebook

Novel ‘Skeena’

Shahmukhi, Gurmukhi and English Editions
..

‘Why the Azaan Should Not be Broadcast over Loudspeakers’ by Omar Latif

: Jamia Masjid, Vancouver, the azaan was broadcast over loudspeakers for the first time in its 112-year history – photo from 30 Masjids dot ca

TO HELP PRESERVE SECULARISM
TO HELP PREVENT ISLAMOPHOBIA

It began with broadcasting one azaan call-for-prayer for one of the five daily prayers during the month of Ramzan at one mosque in Toronto. Within days, the practice spread to many cities – Mississauga, Brampton, Milton, London, Edmonton, Calgary, Vancouver, and, Surrey – at the last count. One cleric has already said that he would like the azaan to be announced over loudspeakers for all five prayers, throughout the year!

If this was to remind Muslims about the time of prayer, it must be pointed out that Muslims and, for that matter, Jews, Christians, Hindus, Sikhs and Buddhists, have all been saying their prayers at home or in their places of worship at prescribed times for hundreds of years without the call-to-prayer being announced from loudspeakers. And how, it was asked, would Muslims know the time of the other four daily prayers if the azaan was sent out over loudspeakers only once a day?

The rationale changed: Muslims couldn’t gather in mosques during their holy month of Ramzan due to Covid-19 and would find solace when they heard the azaan over loudspeakers. But, it was pointed out that the overwhelming majority of Muslims lived too far from any mosque to hear it! And what about believers of other religions who couldn’t congregate on their holy days either, for instance, Christians weren’t able to get together on Good Friday this April 8 or Jews during Passover from April 8-16? By that logic, shouldn’t religious invocations for all believers of all faiths be relayed over loudspeakers to provide them comfort during the lock-down? Would that cacophony calm jangled nerves and create harmony among people, or create greater stress and resentment against each other?

Is the push for the broadcasting of the azaan over loudspeakers coming from Muslims as a whole? According to Canada’s 2011 National Household Survey, there were a total of 1,053,945 Muslims in Canada – perhaps a total of 1,000,000 adult Muslims currently. Of these, only a small minority says any prayers, much less the daily five. Only a fraction of this small minority goes to mosques to say their prayers, and that too mainly for the Eid or for Friday noon prayers. Anybody can see for themselves how empty mosques are at other prayer times.

The push for the azaan over mosque loudspeakers is not coming from all Muslims but from a small number of Muslim clerics, mainly Sunni, mainly conservative. Some Muslims, thinking that the loud call to prayer demonstrates the power of Islam, or makes it more appealing, also support this idea. However, they are sadly mistaken.

Who has allowed these organizations to over-ride the local noise by-laws? Mainly mayors and municipal councillors from mainstream parties but, unfortunately some progressive ones too, who in return, want to use such organizations as sources for funds, volunteers and ‘vote banks’ at election time.

The broadcasting of the azaan over loudspeakers hardly serves the purpose of reminding Muslims of prayer times or for providing solace during the lockdown in Ramzan since reminders on watches, computers and cell phones would work better. In reality, it appears that this move is a flexing of muscle by conservative Muslim clerics and organizations who are on their way to play a larger political role in society; clerics and organizations who have us believe that they speak on behalf of one, monolithic, undifferentiated, Muslim ummah (nation).

What they are aiming for, a wish NOT shared by ALL Muslims, is to increase the influence of religion and religious values in public life; of views that do not support equality of women with men, views that are against secularism, choice, same-sex partnerships, evolution and other rational and scientific ideas such as, for example, the causes and cures of epidemics and other natural disasters like droughts, hurricanes, floods, earthquakes.

Public pressure has done away with Catholic School Boards in all provinces, and it demanded the same in Ontario in favour of one, secular, public education system for all. Contrary to the will of the people, these clerics push for publicly funded religious schools. It was only after a long struggle that the Lord’s Prayer and other overtly Christian teachings were ended in public schools. These clerics will push for more insertion of religious teachings in public schools. Far fetched? Can happen only in countries of the global south? Just look at what has happened in the US in a few decades!

Over the past four decades, the mainstream parties, at all levels, have enabled the de-regulation of big business, the lowering of taxes on large corporations, the whittling down of social programs, the weakening of labour laws, and the increase in the huge gap between the 1% and everyone else. They have supported militarism and wars, many are being fought against Muslim countries. They have backed Israel in its harsh and unjust treatment of the Palestinian people. None of this matters to these conservative Muslim clerics who are interested only in advancing their narrow, sectarian agenda.

The parties of big business will rely the more on conservative religious forces, of all religions – because they do not acknowledge the impact of privilege, disregard class analysis, the importance of trade unions, instead teaching submission and acceptance by the have-nots of the existing unjust economic structures since privilege and poverty are ordained by God, where justice and fairness is to be found not here but in the hereafter – the more the struggle for social justice grows.

Is the denial of the use of loudspeakers to broadcast the azaan a denial of the right of freedom of belief of Muslims? No it isn’t. First of all, a small minority wants this ‘right’ and only a fraction of this minority will actually hear the azaan. But the main point is that Muslims will still have the right to say the azaan so long as its sound remains within the confines of their prayer halls, and others outside, are not compelled to listen to it. Public complaints have put a stop to the pealing of church bells in many areas. It should be stopped everywhere.

The broadcasting of the azaan over mosque loudspeakers is another intrusion of religion into public space. If it takes hold, other religions inevitably will want to broadcast their chants, bells, hymns etc. over loudspeakers too. The right to religious freedom should be supported as long as it is not socially harmful or a bother to others. Prejudices like Islamophobia and anti-Semitism must be fought but religion whether Islam, or Christianity, or Hinduism or Judaism or Sikhism, should be a personal matter. The separation between state and religion should become more, not less, sharp. Canada should become more, not less, secular.
..

Omar Latif is a Toronto activist who has been a long-time member of the Committee of Progressive Pakistani-Canadians and of the Communist Party of Canada. This article is based on his personal views, not on those of the CPPC or of the CPC.

..

Uddari Weblog is published from
the unceded Coast Salish territories of
the Semiahmoo, Katzie, Kwikwetlem, Kwantlen,
Qayqayt, Tsawwassen, Musqueam,
Squamish and Tsleil-Waututh First Nations.

.

Gurmukhi edition of Fauzia Rafique’s new novel ‘KEERRU’ now available

B&W photo by Danyal Rasheed, inset painting by Shahid Mirza
cover design by Mariam Zohra d.

From the Author of Skeena- a ‘little big’ book

ebook
ISBN 9780463342541

Available Everywhere
USA & the World: US$4.50
Canada: CA$4.50
India: INR101.00
Pakistan: PKR101.00

Instant Downloads
smashwords.com/books/view/1012167

‘The story of broken families, lovers, immigrants.
Five people come together in Surrey BC to
form powerful connections with each other, and
to tell a story that has rarely been told.’

Purple Poppy Press 2020, Vancouver, Canada

.

Shahmukhi edition
Paperback
ISBN 978-969-593-315-2
PKR300.00
Sanjh Publications 2019, Lahore Pakistan
sanjhpk@yahoo.com
..

Thinkfest Promotes ‘gutter literature’ in Punjabi

Thinkfest 2018 chose to promote a sub-standard work on the life of Punjabi author, radio artist and arts activist Nasreen Anjum Bhatti. There was an intense demonstration of solidarity with the late author by people who were there to protest against this choice.

Nasreen Anjum Bhatti reads from her first collection of poetry ‘Neel Karayaan Neelkan’.

The aware Punjabi writers and artists have described the story as ‘yellow journalism’, ‘tabloid literature’, and, of course, ‘gutter literature’.

The text proceeds to carry out ‘character assassination of progressive Punjabi writers such as Nasreen Anjum Bhatti, Shaista Habib, Zubair Rana and Fauzia Rafique’, and it does so in a misogynistic, homophobic and degrading manner. The story is penned by Nain Sukh aka Khalid Mahmood in his book called ‘ayi buray de wa’. The so-called story is a collection of inaccuracies where there are as much as FIVE factual mistakes in FOUR lines of text- about one of the writers attacked who, incidentally, is still alive to point them out.

Uddari fully supports Naeem Sadhu, Lahore’s Feminist Collective, and other individuals and organizations that are getting together to stop this attempt to legitimize yellow journalism as literature, and to resist this onslaught of conservative patriarchal mindset that demeans and degrades women, lesbians, gay men and religious minorities.

Down with the erstwhile ‘friends’ who are promoting and supporting this abusive and filthy text, and who are insisting that it should be accepted as Punjabi literature.

Fauzia Rafique
https://gandholi.wordpress.com/
frafique@gmail.com

Also view
‘Nasreen Anjum Bhatti Ke Leeye – For Nasreen Anjum Bhatti’ a poem by Amna Buttar
..

Pakistan: ‘The Lowest Moral Ground’ – Women Action Forum

‘Ayesha Gulalai Wazir is a Pakistani politician who is currently a member of the National Assembly
of Pakistan representing Pakistan Tehreek-e-Insaf on a reserved seat for women.‘ Wikipedia

Press Release

‘Women’s Action Forum is shocked and incensed at the male abuse and threats against Ayesha Gulalai for speaking out against her alleged sexual harassment within the PTI. WAF is more dismayed at those women who are themselves targets of abusive misogyny, and then join the male squads in suspecting women for lying and fabricating their abuse for financial gain. Abuse against political women like Benazir Bhutto and those who stand up for their rights against cruelty, such as Mukhtara Mai, Malala and so many Pakistani women is a deliberate strategy to intimidate all women who dare to enter or speak out in male public spheres.

‘Those cowardly social media users who are exhibiting blatant criminal behaviour and terrorizing Gulalai with threats acid attacks and sending jirgas to her house should come into the real world and meet women survivors of such crimes. When party leaders tolerate or laugh off verbal abuse and harassment of women, it creates impunity and encourages the harassers to become more violent in their threats.
There is not doubt that the PTI has introduced a culture of openly abusive politics in Pakistan. If Naya Pakistan is so empty of empathy, compassion, neutral reflection and is so morally hypocritical then maybe the old Pakistan was a better place, which was at least not brazen in claiming pride over such spiteful misogyny against women.

‘We urge all political parties to take urgent action against such political persecution of women and open inter-party investigations over such serious allegations. WAF rejects all constitutional farces introduced by Zia ul Haq, including articles 62/63. Our message to abusive Pakistanis; Forget sadiq and ameen… just be law-abiding, respectful human beings.’

Women’s Action Forum, Karachi.
August 5, 2017

Uddari is in full support of the standpoint expressed by WAF in the press release.

Uddari Facebook
facebook.com/UddariWeblog
Twitter
twitter.com/UddariWeblog
..

‘Now Just Five Men Own Almost as Much Wealth as Half the World’s Population’ by Paul Buchheit

Last year it was 8 men, then down to 6, and now almost 5.

While Americans fixate on Trump, the super-rich are absconding with our wealth, and the plague of inequality continues to grow. An analysis of 2016 data found that the poorest five deciles of the world population own about $410 billion in total wealth. As of 06/08/17, the world’s richest five men owned over $400 billion in wealth. Thus, on average, each man owns nearly as much as 750 million people.

Why Do We Let a Few People Shift Great Portions of the World’s Wealth to Themselves?

Most of the super-super-rich are Americans. We the American people created the Internet, developed and funded Artificial Intelligence, and built a massive transportation infrastructure, yet we let just a few individuals take almost all the credit, along with hundreds of billions of dollars.

Defenders of the out-of-control wealth gap insist that all is OK, because, after all, America is a ‘meritocracy’ in which the super-wealthy have ‘earned’ all they have. They heed the words of Warren Buffett: “The genius of the American economy, our emphasis on a meritocracy and a market system and a rule of law has enabled generation after generation to live better than their parents did.”

But it’s not a meritocracy. Children are no longer living better than their parents did. In the eight years since the recession the Wilshire Total Market valuation has more than TRIPLED, rising from a little over $8 trillion to nearly $25 trillion. The great majority of it has gone to the very richest Americans. In 2016 alone, the richest 1% effectively shifted nearly $4 trillion in wealth away from the rest of the nation to themselves, with nearly half of the wealth transfer ($1.94 trillion) coming from the nation’s poorest 90%—the middle and lower classes. That’s over $17,000 in housing and savings per lower-to-middle-class household lost to the super-rich.

A meritocracy? Bill Gates, Mark Zuckerberg, and Jeff Bezos have done little that wouldn’t have happened anyway. ALL modern U.S. technology started with—and to a great extent continues with—our tax dollars and our research institutes and our subsidies to corporations.

Why Do We Let Unqualified Rich People Tell Us How To Live? Especially Bill Gates!

In 1975, at the age of 20, Bill Gates founded Microsoft with high school buddy Paul Allen. At the time Gary Kildall’s CP/M operating system was the industry standard. Even Gates’ company used it. But Kildall was an innovator, not a businessman, and when IBM came calling for an OS for the new IBM PC, his delays drove the big mainframe company to Gates. Even though the newly established Microsoft company couldn’t fill IBM’s needs, Gates and Allen saw an opportunity, and so they hurriedly bought the rights to another local company’s OS — which was based on Kildall’s CP/M system. Kildall wanted to sue, but intellectual property law for software had not yet been established. Kildall was a maker who got taken.

So Bill Gates took from others to become the richest man in the world. And now, because of his great wealth and the meritocracy myth, MANY PEOPLE LOOK TO HIM FOR SOLUTIONS IN VITAL AREAS OF HUMAN NEED, such as education and global food production.

—Gates on Education: He has promoted galvanic skin response monitors to measure the biological reactions of students, and the videotaping of teachers to evaluate their performances. About schools he said, “The best results have come in cities where the mayor is in charge of the school system. So you have one executive, and the school board isn’t as powerful.”

—Gates on Africa: With investments in or deals with Monsanto, Cargill, and Merck, Gates has demonstrated his preference for corporate control over poor countries deemed unable to help themselves. But no problem—according to Gates, “By 2035, there will be almost no poor countries left in the world.”… continued

Continue to read at Common Dreams

Uddari Facebook
facebook.com/UddariWeblog
Twitter
twitter.com/UddariWeblog
..

‘My SUFI GHUTI’ by Sana Janjua

I clear my goddamn throat
with organic, saffron-shaded, Sufi Ghuti-

its superfood ingredients hand picked
from indigenous, stolen territories
by migrant workers and undocumented laborers,
patiently turning their ethanol-dusky sweat
into plastic-protected fruits I peel labels off from
– a brew of California apples, BC berries
reddened, like desire, with local beets-
which I lick as a concoction to give my
goddamn chest a birth-inducing thrust

to say “ALLAH!”,

as I gurgle out the news of a
“bomb nearly as nuclear as a bomb can be”
-thrown acid-facedly on Afghani soil-
into a pale sink turning blight and spongy
like my own mindless mind.

Some native informant,
I contemplate,
capture the scene of this acid faced-ness

-Phallic Pentagon: the imperial center
of rape, and rupture-

and make an award winning documentary,
so I could applaud
with all my limbs in limbo,
like a freak unleashed.

Every night, as a narcotic balm,
I turn to my Sufi Ghuti
– licking it-
to assuage my guilt of seeing too much suffering
with a tradition
set aside for balancing the worse with the good
-a tradition that a few good men
(residing in an hypoxic,
upper class intellectual wardrobe)
curated to get past the thorny delirium

that organizing and agitating,
and losing one’s mind happens to be-

because the oppressor ambushes from
“both sides now”, as Joni Mitchell sings.

Adrift on a low sail and high moon,
I soften the edge of the Ideological
with the narcotic mirth of my Sufi Ghuti,
and whirl into misty obscurantism

-the throttled misery of a child in echolalia-

as I ponder if it’s Marx or Bakhsh,
that makes me more air-lifted?

To my lover,
I write: I will fight for the visa
regardless of the contradictions-
so dialectical it sounds that I,
feeling enough ghuti-ized,
hum my forlornness
into the lungs of the daylight.

But, the night descends, you know,
and, I get lonely.
It feels like the end of days, as Syrians tell us,
and frankly speaking,
the Promised Messiah isn’t coming to town this year either.

(April 14, 2017)

Sana Janjua is a poet, performer and playwright who is a Founding Member and the President of Surrey Muse. She works as a Registered Psychiatric Nurse, and enjoys working in the field of mental health.
..

THE TRAIN DRIVER play by Athol Fugard – March 23 to April 16 in Vancouver

Pasi Clayton Gunguwo and Paul Herbert, Photo by Nancy Caldwell

United Players of Vancouver presents
THE TRAIN DRIVER
A play by Athol Fugard
Thursday – Sunday, March 23 to April 16
8:00 pm – 10:00 pm
Jericho Arts Centre
1675 Discovery Street, Vancouver
http://www.jerichoartscentre.com

Director: Adam Henderson
Actors: Pasi Clayton Gunguwo, Paul Herbert

Roelf, a train driver, has spent weeks searching for the identities of a mother and child he unintentionally killed with his trainon the track between Philippi and Nyanga on South Africa’s Cape Flats. After a fruitless journey through shanty towns, he encounters an old gravedigger named Simon who helps the desperate man unburden his conscience. Based on a true story, Athol Fugard’s beautiful and haunting The Train Driver is a soulful exploration of guilt, suffering, redemption, and the powerful bonds that grow between strangers.

“Brave, confrontational and tender… Essential theatre viewing.” Sunday Times, South Africa.

For tickets click on this link
http://unitedplayers.com/Pages/Season.html#TrainDriver

Read a review
http://joledingham.ca/the-train-driver/

Uddari Facebook
facebook.com/UddariWeblog
Twitter
twitter.com/UddariWeblog
..

View the Deleted United Nations Report on Israeli Apartheid

Below are links to the ‘disappeared’, ‘deleted’ and ‘taken down’ United Nations report on Israeli apartheid. The report titled ‘Israeli Practices towards the Palestinian People and the Question of Apartheid’ was removed from the website of U.N.’s Economic and Social Commission for West Asia (UNESCWA) at the end of last week ‘following pressure from the U.N. Secretary General.’ As well, Rima Khalaf, the head of UNESCWA, resigned ‘after she was asked to withdraw a report her agency published earlier this week that stated Israel is an “apartheid regime.” (mondoweiss.net/2017/03/resigns-refusing-apartheid)

Electronic Intifada has made it available, check it out below
electronicintifada.net

The 75-page report states in the beginning:

‘This report concludes that Israel has established an apartheid regime that
dominates the Palestinian people as a whole. Aware of the seriousness
of this allegation, the authors of the report conclude that available evidence
establishes beyond a reasonable doubt that Israel is guilty of policies and
practices that constitute the crime of apartheid as legally defined in
instruments of international law.

‘The analysis in this report rests on the same body of international human rights
law and principles that reject anti-Semitism and other racially discriminatory
ideologies, including: the Charter of the United Nations (1945), the Universal
Declaration of Human Rights (1948), and the International Convention on the
Elimination of All Forms of Racial Discrimination (1965). The report relies for its
definition of apartheid primarily on article II of the International Convention on the
Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid (1973, hereinafter the
Apartheid Convention):

The term “the crime of apartheid”, which shall include similar policies and practices of
racial segregation and discrimination as practiced in southern Africa, shall apply to…
inhuman acts committed for the purpose of establishing and maintaining domination by
one racial group of persons over any other racial group of persons and systematically
oppressing them.

‘Although the term “apartheid” was originally associated with the specific instance
of South Africa, it now represents a species of crime against humanity under
customary international law and the Rome Statute of the International Criminal
Court, according to which:

“The crime of apartheid” means inhumane acts… committed in the context of an
institutionalized regime of systematic oppression and domination by one racial group
over any other racial group or groups and committed with the intention of maintaining
that regime.

‘Against that background, this report reflects the expert consensus that the
prohibition of apartheid is universally applicable and was not rendered moot by
the collapse of apartheid in South Africa and South West Africa (Namibia).’

It is outrageous that the report was removed and that the Honorable Rima Khalaf had to resign. Freedom of expression? International Law? Human rights? Integrity of research? Not if it doesn’t suit Israeli Power Holders in the United States.

Photo from: scribd.com

Fauzia
gandholi.wordpress.com

Uddari Facebook
facebook.com/UddariWeblog
Twitter
twitter.com/UddariWeblog
..

Recognize Sikh Community As Integral Part of Pakistani Society – Add Sikhism to the Current Headcount Form

Ramesh Singh Arora, MPA, Punjab Assembly, Lahore (Photo: Pakistan Today)

It is a scandal that Pakistan’s Sikh community does not feature in the country’s Headcount happening now after a gap of 19 years. In the section of religion, the forms offer Islam, Christianity, Hinduism, Qadianiat, scheduled caste, and ‘others’. This has prompted the Sikh community to launch protests in different parts of the country, and one of the leaders who is the ‘first and only Sikh lawmaker in the Punjab Assembly since the partition,’ Ramesh Singh Arora spoke on a point of order in the Punjab Assembly on Monday, and said that he feels his community is being ‘marginalised’, and he asked that the federal and provincial governments redress this issue immediately as the country’s 6th Headcount was already underway.

According to Arora, there may be about 25,000 Sikhs in Pakistan, but the actual number can not be ascertained if the current Headcount does not provide a clear option.

This oversight on part of Pakistan government, that Arora attributes to bureaucracy, may be another reflection of the prejudice that exists against minorities within this self-entitled ‘Muslim’ government that chose to use religion as one of the coercive weapons to control the population.

Not only that Sikhism was founded in areas now in Pakistan, but the Sikh community represents the richness and continuity of Punjabi culture through literature, language, architecture and songs, and it reminds us that there once was a secular and humane Punjabi Sikh Empire in Indian Subcontinent that at its peak in the 19th century ‘extended from the Khyber Pass in the west to western Tibet in the east, and from Mithankot in the south to Kashmir in the north’, and that it was ‘the last major region of the subcontinent to be conquered by the British’. (en.wikipedia.org/wiki/Sikh_Empire)

Pakistan and Punjab governments must add Sikhism to the provided list of religions, because it’s not just about the numbers; omitting Sikhism from the list of religions from the forms for national census, also omits and makes invisible the historical and the ongoing peaceful and constructive role played by Sikh community in the development of Pakistani society.

Fauzia
gandholi.wordpress.com

Facebook
facebook.com/UddariWeblog
Twitter
twitter.com/UddariWeblog
..

Saraiki Poet Rifat Abbas refuses the Pride of Punjab Award for Punjabi Poetry

All admiration and support to poet/educator Rifat Abbas for taking this action in favour of his mother language at this year’s International Mother Language Day.

“I’ve no moral ground to accept the award; I refuse it due to three main reasons: being a poet, being a Seraiki nationalist and being a neighbor of small nations struggling against the suppression of Punjab,” said Mr Abbas. Explaining the reasons, he said that being a poet he had not rendered any service for the promotion of Punjabi language but his all services were for the promotion of Seraiki language.
dawn.com/news/1316216/seraiki-poet-turns-down-punjab-award

As a Punjabi writer, i much appreciate his insistence on the three points he has mentioned: that he is a Saraiki language poet who doesn’t like to be packaged as a Punjabi poet; that he is also a Saraiki nationalist demanding independent rights and resources for Saraiki speaking people; and, that the harsh oppression of Balochis and Sindhis being carried out by the Punjabi power-holders can not be ignored.

It is my experience that Pakistan’s Punjabi writers, mainly based in Lahore, hold the few resources available for mother languages in the Punjab, and their bigoted attitude does not allow them to listen to people like Rifat Abbas who for many years are saying that Saraiki is not Punjabi and that it is a distinct language with it’s own culture and geographic location. It’s understandable that Pakistan’s federal and provincial state structures would have a negative view of this position but why is it that Punjabi writers feel offended by it? Perhaps some vested interests and literary hegemonies are preventing us from supporting another writer’s stand for his mother language.

As Punjabis, who are we to judge if a language is a dialect of Punjabi when the representatives and speakers of that language are saying that it’s not? Because not only that Saraiki is not Punjabi but it also does have it’s own culture (a Punjabi, for example, will greet another Punjabi in a different way than a Seraiki will greet another Seraiki) and land. If we don’t acknowledge it, we are putting forward the same colonial concepts and aspirations that make us complicit now on the suppression being carried out by Pakistan’s Punjabi-led state structures against Balochis, Sindhis and Pashtuns- like we were complicit against Bengalis in the 60s and the 70s.

Uddari fully supports Rifat Abbas and other friends in Saraiki wasaib for their ongoing struggle to get recognition and rights for their language and culture.

Fauzia Rafique
gandholi.wordpress.com

Facebook
UddariWeblog
Twitter
twitter.com/UddariWeblog
..